account_circleวิถีใหม่ที่ใครๆ ก็ต้องปรับตัว เมื่อการใช้ชีวิตของมนุษย์โลกในวันนี้ ไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป หลังจากที่เกิดการระบาดของไวรัสโควิด-19 มาตั้งแต่ช่วงปลายปี 2561 ความสั่นสะเทือนที่เกิดขึ้นไม่ใช่แค่การเกิดโรคภัยไข้เจ็บที่ระบาดไปทั่วโลก แต่ยังส่งผลกระทบกับอาชีพต่างๆ ที่ต้องหยุดชะงักลง ซึ่งรวมถึง กลุ่มคนที่ทำหน้าที่สร้างสุนทรียศาสตร์ในด้านงานศิลปะ
ที่ผ่านมาการเป็นศิลปิน ยิ่งมีชื่อเสียงมากเท่าไหร่ คุณค่าของผลงานก็ยิ่งทวีคูณหลายเท่า แต่ในวันนี้ สถานที่จัดแสดงงานหลายแห่งก็ต้องปิดชั่วคราว ขณะเดียวกันงานศิลปะก็ยังคงต้องหาทางออกให้ไปต่อให้ได้
ย้อนกลับไปเมื่อปี 2018 การจัดงานศิลปะระดับโลกในเมืองไทย ที่ดังไกลไปถึงต่างประเทศอย่าง บางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ ได้สร้างชื่อเสียงและเป็นที่ยอมรับในแวดวงศิลปะทั่วโลก จวบจนวันนี้การจัดงานแสดงงานศิลปะสุดยิ่งใหญ่ของไทย ก็ยังมีมาอย่างต่อเนื่อง จะเรียกว่ากัดฟันสู้ก็คงใช่ แต่ก็เพื่อยังให้ศิลปินทั้งในไทยและต่างประเทศยังมีที่ยืน ไม่ได้ถูกกลบกลืนหายไปจากวิกฤตโรคระบาดที่เกิดขึ้น สิ่งนี้คือเป้าหมายหลักที่ศาสตราจารย์ ดร.อภินันท์ โปษยานนท์ ประธานอำนวยการและผู้อำนวยการฝ่ายศิลป์ บางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ ได้เล่ากับแพรวดอทคอม ให้ฟังว่า
ผ่าทางตันวงการศิลปะ ปลุกศิลปินสร้างงาน ก่อนอดตายในยุค New Normal
“ผลกระทบจากโควิด -19 เยอะมากครับ เพราะว่าแค่รอบแรกที่รัฐบาล ที่ช่วยคนสามพันห้าพันบาท ช่วงนั้นตอนที่รัฐบาลยังมีเงินอยู่ แต่ตอนนี้ไม่มีแล้ว ตอนนั้นที่คนสมัครเข้าไป ศิลปินก็ไม่ได้นะครับ เพราะอาชีพคำว่าศิลปินเขาไม่นับ แค่นี้ก็บ่งบอกแล้วว่า เขาต้องต่อสู้ยังไง เพราะฉะนั้น แน่นอนครับ กระทบมาก คือทั้งองคาพยพเลย อย่างเมืองนอก กระบวนการอุตสาหกรรมศิลปะล่มสลายหมด เพราะว่าแกลเลอรี่ปิด ศิลปินไม่มีที่แสดงงาน แล้วตอนนี้เราก็หลอกตัวเองว่า อ่อ ไม่เป็นไรหรอกทุกอย่างออนไลน์ ดูศิลปะออนไลน์ก็ดูได้ แต่การซื้องานผ่านออนไลน์ ซึ่งมันก็มีอยู่นะ ไม่ใช่ไม่มี มันมีอยู่ มันก็มีส่วนดี แต่มันต้องเป็นงานที่แบบ ไม่ได้เป็นงานราคา เพราะใครจะไปตัดสินใจล่ะ ซื้องานสามแสนบาท ห้าแสนบาทผ่านออนไลน์ แล้วการดูงานศิลปะมันเปลี่ยนไป แต่ว่าศิลปินก็ต้องปรับตัวว่าเขาจะอยู่ได้ยังไง เขาจะนั่งอยู่ในสตูดิโอของเขาเพื่อจะรอให้คนมาเคาะประตูซื้องานเขามันไม่ได้แล้ว เพราะฉะนั้นแม้แต่การทำงานศิลปะ เทคนิคการเขียนภาพจิตรกรรม สีน้ำมัน การDrawing มันต้องแปลงสภาพตัวเองออกมาแล้วว่ามันจะไปต่อยอดยังไง มันออกมาเป็นเป็นสินค้าได้ไหม”
“ผมยกตัวอย่างคุณยุรี หนึ่งในศิลปินของเรา เขาแปลงสภาพตัวเองได้เลย ออกมาเป็นงานดีไซน์ งานการ์ตูน อย่างน้ำคริสตัลก็ให้เขามาเป็นเหมือนไอคอนประจำปี ผลิตงานออกมาบนขวดน้ำคริสตัล สิ่งเหล่านี้มันก็เป็นรายได้ เห็นชัดๆ เลยว่า การเป็นศิลปินพรสวรรค์ของคุณมีอยู่แล้วแต่คุณต้องมีความสามารถในการพลิกแพลงพรสวรรค์ของคุณให้ออกมาเป็นอะไรที่เลี้ยงชีพได้”
บางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ 2020 ลมหายใจแห่งความหวังของวงการศิลปะ
“เราเตรียมการกันมาตั้งแต่ 2019 นะครับ เพราะว่าการจัด บางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ กะจะจัดปี 2020 ก็คือปีที่แล้ว โดยใช้หัวเรื่องว่า ‘ศิลป์สร้าง ทางสุข’ ซึ่งภาษาอังกฤษนี่เราใช้คำว่า ‘Escape Route’ ซึ่งก็คือการ การหาทางออก การหาทางที่จะไปหาความสุข หรือการหลีกหนีความทุกข์ เหล่านี้เป็นหัวข้อที่เรา ตั้งขึ้นมากว้างๆ เพื่อตัวศิลปินที่เราคัดเลือก หรือว่าที่จะส่งสมัครเข้ามา เขาจะได้รู้แนวทางการสร้างสรรค์ผลงาน”
“ตอนที่เราเริ่มเตรียมงานไวรัสโควิด -19 ยังไม่เกิด สักพักเริ่มมีการระบาดที่เมืองจีนละ ทุกคนก็เริ่มมีกังวลเรื่องเศรษฐกิจ เรื่องของการสื่อสาร เรื่องของล็อคดาวน์ เรื่องอะไรต่างๆ มันทวีคูณขึ้นมา จนทำให้การจัดงานในต่างประเทศและในไทยหรือในภูมิภาคเอเชียมันถูกเลื่อน ถูกระงับไปเพราะด้วยสาเหตุต่างๆ โดยเฉพาะในยุโรป งานใหญ่ๆ ถูกยกเลิกหมด เพราะเขาปรับตัวไม่ทัน แต่ของเราพอเราฟื้นเมื่อเดือนพฤษภาคมปีที่แล้ว ก็มองว่าเราควรจะเดินต่อไหม แต่ก็มีความเสี่ยงอยู่พอสมควร เพราะว่าเมืองไทยตอนนั้น พอหลังจากล็อคดาวน์เราก็ไม่รู้ว่ามันจะไปได้ราบรื่นแค่ไหน แต่โชคที่เราได้รับผลกระทบน้อยกว่าประเทศอื่นๆ แต่พอทำไปๆ มันต้องแก้ปัญหาไปเรื่อยๆ เพราะว่า คำว่า New Normal มันต้องเข้าใจว่า มันกลับไป Old Normal ไม่ได้แล้วแหละ มันกลับไปเหมือนเดิมอย่างที่เราเคยคิดว่าทุกอย่างมันไม่ได้แล้ว”
จุดเปลี่ยน ความท้าทาย สู่การเป็นนิทรรศการศิลปะระดับโลก
“ช่วงการเตรียมงาน อย่างที่บอกเราต้องปรับเปลี่ยนวิธีหมด อย่างการขนส่งผลงานของศิลปินต่างประเทศมาจากอังกฤษ ฝรั่งเศส อินเดีย ฯลฯ แค่เตรียมการขนส่งงานมันก็ลำบากแล้ว เพราะว่างานอื่นๆ ที่เขารอขนส่งทางเรือ ทางเครื่องบิน กว่าจะเคลียร์ออกมาค่อนข้างใช้เวลามากกว่าปกติ หรืองานบางชุดสร้างไม่ได้เลย ศิลปินเดินทางไม่ได้ เราก็ต้องสื่อสารว่าทำยังไงที่จะให้ชิ้นงานจัดแสดงในเมืองไทยได้ ก็มีบางคนศิลปินยอมให้สร้างงานผ่านซูม เขาก็VDO Call และให้ทางเราไปหาวัสดุ ส่งคู่มือมา แล้วเขาก็ดูงานทั้งหมดที่เราให้ช่างหรือผู้ช่วยสร้าง ตรงนี้ก็เป็นวิธีการแก้ปัญหา เพื่อปรับตัวเข้ากับสถานการณ์ที่เราไม่เคยเจอมาก่อน พอถึงเวลาจัดแสดงเรามีสถานที่จัด 10 แห่งด้วยกันทั้งที่ เดอะ ปาร์ค,BAB BOX,เดอะ พรีลูด,โครงการวัน แบงค็อก,วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร,วัดดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร,วัดประยุรวงศาวาส วรวิหาร,หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร,ล้ง 1919 ,มิวเซียมสยาม และริเวอร์ ซิตี้ แบงค็อก โดยจะจัดแสดงจนถึงวันที่ 31 มกราคม 2564″
“ตอนนี้มาถึงช่วงท้ายๆ ของการแสดงงานก็โชคดีว่าเรารอดมาได้ถึงจุดนี้ เพราะจำนวนคนที่มาดูงานของเราตลอดสามเดือนที่จัดก็ร่วมสามแสนห้าหมื่นคน ก็ถือว่าเยอะนะครับ ตอนนี้เหลืออีกสองสามอาทิตย์และมาเจอเรื่องโควิด-19 ระลอกใหม่ ก็ต้องมาบิ๊กคลีนนิ่งแต่ละพื้นที่ทำความสะอาดเพราะเรามีงานบางชิ้นที่คนดูต้องสัมผัส ซึ่งบางสถานที่อย่าง วัดอรุณฯกับมิวเซียมสยามก็ต้องปิดไปก่อน เราต้องปรับทุกวันให้มันเข้ากับสถานการณ์”
DEK BAB ความหวังใหม่ จุดประกายคนทำงานศิลปะ
“จริงๆแล้ว คือกิจกรรม สำหรับเป็นเด็กที่ยังเรียนอยู่หรือเพิ่งจบแล้ว หรืออาจจะเป็นผู้ใหญ่ก็ได้ เราก็มองว่าเราเทรนเขา แล้วให้มีรายได้แม้ว่าจะมาเป็นอาสาสมัคร แต่เราก็มีค่าตอบแทนให้ทุกวัน แล้วเราเห็นแล้วว่าตอนนี้ ข้าวยากหมากแพง เด็กๆ ตกงาน เราก็เหมือนได้ช่วยเขาไปในตัวด้วย แล้วเขาก็ได้เรียนรู้ศิลปะโดยตรงเลย ได้เจอศิลปิน ได้ช่วยศิลปิน เขาได้มีโอกาสอธิบายงานศิลปะด้วย อันนี้ก็เป็นองค์ความรู้ที่มันเพิ่มพูนขึ้นมาไม่ใช่แค่จัดงานให้คนดู แต่มันเป็นอะไรที่ทำได้อย่างต่อเนื่อง แล้วสิ่งเหล่านี้ก็จะติดตัวเขาไป”
“เรามองว่าเมื่อจบงาน เราจะต่อยอดในเรื่องของกิจกรรมนะครับ เพราะว่าเราจะเตรียมเข้าสู่ปี 2022 เลย เราจะมีเตรียมการเปิดเป็นเทรนนิ่งในรูปแบบAcademy นะครับ ให้มีคนสมัครเข้ามา เรียนรู้ไม่ใช่แค่เรื่องศิลปะ แต่จบมาแล้วคุณทำอะไรต่อ ชีวิตปัจจุบันนี้นี่ไม่ใช่ว่าคุณเข้ามหาวิทยาลัย จบคอร์สนี้ออกมาเป็นศิลปิน โลกปัจจุบันมันต้องรู้ว่า การตลาดเป็นยังไง พีอาร์ตัวเองเป็นยังไง เข้าสู่ระบบ เรื่องของโซเชียลมีเดีย เรื่องของการทำประชาสัมพันธ์ คอร์สนี้อาจจะ 12 ครั้ง 14 ครั้ง ก็เข้ามาสมัครเรียนได้”
ขับเคลื่อนเศรษฐกิจหมุนเวียน เพื่อความอยู่รอดของศิลปิน
“คราวที่แล้วโลกมันยังสวยอยู่ ทุกอย่างมันยังราบรื่น แล้วเราก็ทำขึ้นมาทางองค์กรของภาครัฐ เขาได้กลุ่มนักท่องเที่ยวกลุ่มใหม่จากต่างประเทศเข้ามาซื้องานเข้ามาดูงาน พวกนี้เขาก็มากรุงเทพตอนปี 2018 มันเป็นช่วงปลายปีพอดีกำลังคึกคักมาก แต่พอมาคราวนี้ เราก็เจอสถานการณ์เป็นเช่นนี้ เราก็เน้นเรื่องของไทยเที่ยวไทย คนไทยกันเองมาดูกันเอง หรือแม้ต่างชาติที่ติดอยู่ในเมืองไทย เขาก็มาดู แน่นอนมันไม่ได้มีจำนวนมากเท่ากับครั้งแรก แต่ว่าอย่างน้อยเขาก็เข้ามา แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น เราให้ดูฟรีนะครับ เราไม่ได้เก็บเงิน แต่ในเวลาเดียวกันมันกระตุ้นเศรษฐกิจได้ เพราะมันมีการซื้อขายงานนะ ไม่ใช่ว่ามันไม่มี นักสะสมคนไทยนี่แหละ ก็เริ่มซื้องานในบางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ นะครับ ทางมูลนิธิบางกอก อาร์ต เบียนนาเล่ ก็ซื้องานสะสม คนก็เริ่มสนใจซื้องานเล็กงานน้อย งานชิ้นใหญ่ มันก็เป็นห่วงโซ่อย่างที่ผมบอก มันก็เริ่มมีรายได้เข้ามาสำหรับศิลปิน”